एकात्मक र संघात्मक सरकारका गुण तथा दोषहरु बारे उल्लेख गर्नुहोस । (लोकसेवा दर्पण )

एकात्मक र संघात्मक सरकारका गुण तथा दोषहरु बारे उल्लेख गर्नुहोस । (लोकसेवा दर्पण )

(पुन: प्रकाशन)   

राज्यलाई गतिसिल तुल्याउने, संरक्षण र संवद्र्धन गर्ने, सर्वाङ्गीण विकास र विस्तार गर्ने दायित्व बोकेको संरचनात्मक तथा कार्यात्मक दुबै पक्षलाई समेटने संस्था वा निकाय सरकार हो । सरकारका विभिन्न स्वरुप रहेका हुन्छन जसमध्य एकात्मक सरकार र संघात्मक सरकार पनि  महत्वपुर्ण स्वरुप हुन ।

एकात्मक सरकार

राज्य सत्तामा अन्तरनिहित सम्पूर्ण शक्ति र शासनको बागडोर एउटै इकाई वा केन्द्रिय निकायमा मात्र रहने सरकारको स्वरुपलाई एकात्मक सरकार भनिन्छ । यसका मुलभुत गुण तथा दोषहरुलाई निम्नानूसार उल्लेख गर्न सकिन्छ,

एकात्मक सरकारका गुणहरु

    दरिलो शासन व्यवस्था
    शक्तिशाली सरकार
    संकटको बेलामा निर्णय लिन सहजता
    कम खर्चिलो 
    शासन व्यवस्था संचालनमा मितव्ययिता
    एकताको भावना
    निर्णय प्रक्रियामा सिघ्रता
    शासन व्यवस्था संचालनमा सरलता 
    विकासोन्मुख तथा साना राष्ट्रका लागि बढि उपयुक्त

 एकात्मक सरकारका दोषहरु

    जनताको बास्तविक आवश्यकता र हितको उपेक्षा
    विकास व्यवस्थापनमा असहजता
    परलम्बीपनको बढोत्तरी
    केन्द्र तथा स्थानीय तह बिचमा समन्वयको अभाव
    समतामुलक विकासको बाधक
    ठुला राष्ट्रका लागि अनुपयुक्त
    सभ्रान्त बर्गले मात्र फाइदा लिने सम्भावना बढि 
    स्रोतको दुरुपयोग हुने सम्भावना अत्याधिक

संघात्मक सरकार

राज्यका सम्पुर्ण शक्ति तथा अधिकारहरु संविधानद्धारा नै दुई वा सो भन्दा बढि तहमा बाँडफाँड हुने गरि संचालित सरकार संघात्मक सरकार हो । यसका गुण तथा दोषहरुलाई निम्नानूसार उल्लेख गर्न सकिन्छ;

संघात्मक सरकारका गुणहरु

    Voice ,choice  Right of people को कदर हुन्छ 
    जनइच्छाको कदर हुन्छ 
    सीमित सरकारको शासनको व्यवहारिक प्रयोग
    विकासमा समानता
    जनसहभागिताको विकास
    शासनमा कुशलता
    विकासमा तिब्र्रता
    निरङ्कुशतामा कमी

संघात्मक सरकारका दोषहरु

    राष्ट्रिय एकतामा खतरा हुने सम्भावना
    खर्चिलो शासन व्यवस्था
    समन्वयको अभावले विवाद मौलाउने खतरा
    अधिकारक्षेत्र बिचमा शक्ति संघर्ष हुने सम्भावना
    कार्य सम्पादनमा दोहोरोपना र दुविधा
    संकटमा व्यवस्थापनमा झन्भटिलो 

निष्कर्ष

सरकार राज्यरुपी भावनात्मक धारणाको अभिव्यक्ति तथा राज्यको आत्मा हो । सरकारका जुनसुकै स्वरुप भएपनि त्यसले खासै फरक पर्दैन यद्यपि त्यो सरकार जनताका आवश्यकता र चाहना लाई ध्यानमा राखेर संचालिन हुनुपर्दछ । साथै जनसहभागितामुलक, मितव्यायि,पारदर्शि,कानूनको सीमाभित्र संचालित तथा जनउत्तरदायि हुनपर्दछ ।